Ahli Parlimen Gerik, Datuk Dr. Wan Hashim Wan Teh menyelar Jawatankuasa Istilah Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) yang didakwa tidak membuat penyelidikan bagi mencari istilah-istilah baru bahasa Melayu. Beliau yang juga Pengerusi Institut Terjemahan Negara menganggap jawatankuasa istilah itu mengalami kemandulan minda kerana tidak bersungguh-sungguh memperkasakan bahasa Melayu.
Beliau membuat kenyataan itu apabila Kamus Dewan yang diterbitkan oleh DBP terlampau banyak meminjam istilah-istilah dari bahasa Inggeris. Dr. Wan Hashim berpendapat DBP mesti kembali pada zaman gemilang suatu masa dulu dengan memperkasakan bahasa Melayu.
Menurut Dr. Wan Hashim, mencampur aduk istilah bahasa Melayu dengan Inggeris hanya akan menjadikan bahasa yang tidak ada peribadi.
Kritikan ini merupakan yang terbaru selepas sekian lama DBP menjadi sasaran kritikan tokoh bahasa dan kebudayaan apabila bahasa Melayu semakin terpinggir dan martabatnya semakin menurun.
“Saya kecewa melihat Kamus Dewan Edisi Keempat, perkataan belanjawan sudah cukup baik. Lebih 40 tahun sejak merdeka kita menggunakannya, tiba-tiba diperkenalkan istilah bajet,” tegas Dr. Wan Hashim kepada wartawan Mingguan Malaysia SITI MARIAM MD. ZAIN ketika diwawancara Rabu lalu.
Bagaimanapun Ketua Pengarah DBP, Datuk Dr. Firdaus Abdullah menafikan Jawatankuasa Istilah DBP tidak membuat banyak penyelidikan malah untuk mencari sesuatu istilah, ia melalui satu kaedah yang sistematik.
Menurut Dr. Firdaus, kemasukan istilah bahasa Inggeris dalam Kamus Dewan bukan dilakukan secara sambil lewa kerana ia melibatkan pakar-pakar daripada pelbagai bidang selain pakar bahasa Melayu.
“Istilah bajet bukan dicipta oleh Jawatankuasa Istilah DBP. Dalam Kamus Dewan, istilah bajet dilabelkan bp iaitu tidak boleh digunakan dalam konteks yang rasmi,” demikian tegas Dr. Firdaus kepada wartawan Mingguan Malaysia KU SEMAN KU HUSSAIN dalam wawancara Khamis lalu.
Mengenai kritikan Dr. Wan Hashim, beliau melahirkan rasa bimbang kredibiliti Kamus Dewan yang menjadi rujukan pelajar, penyelidik dan orang profesional akan terjejas. Bagi Dr. Firdaus, kalau hal ini berlaku, ia suatu yang sangat merugikan.
MINGGUAN: Apa yang menyebabkan Datuk membuat kritikan ini?
DR. WAN HASHIM: Sejak menjadi wakil rakyat, di dalam dewan ini (Dewan Rakyat) saya sentiasa menyentuh soal bahasa dan budaya selain bidang-bidang lain. Bagi saya, mesti ada orang yang bercakap tentang bahasa. Saya mengambil ini sebagai tanggungjawab.
Ada mengatakan kenyataan Datuk itu melampau kerana ia bersifat terlalu primitif?
DR. WAN HASHIM: Mungkin cara saya bercakap kasar sedikit tetapi ada kalanya kita perlu melakukan suntikan mengejut. Kesedaran ini bukan untuk DBP sahaja tetapi semua pihak termasuk kerajaan. Itu tujuannya.
Mengapa baru sekarang perkara ini dibangkitkan?
DR. WAN HASHIM: Semasa di universiti, sebagai pensyarah, kami ada menganjurkan kongres cendekiawan Melayu. Sebanyak 21 badan bukan kerajaan (NGO) bergabung. Kita selalu melihat bahasa Melayu ini semacam ada ancaman. Ia tidak akan pupus tetapi bercampur aduk dan akhirnya akan menjadi bahasa yang tiada peribadi. Terlalu banyak tambahan perkataan atau kosa kata bahasa Inggeris dimelayukan. Saya kecewa melihat Kamus Dewan edisi keempat, perkataan ‘belanjawan’ itu sudah cukup baik. Lebih 40 tahun sejak merdeka kita menggunakannya tiba-tiba diperkenalkan istilah ‘bajet’. Saya menegur tetapi teguran itu tidak ke mana-mana.
Kepada Datuk kenapa keadaan begini berlaku?
DR. WAN HASHIM: Kita tidak mahu berfikir mencari satu perkataan Melayu yang lebih sesuai. Saya melihat perbandingannya begini, bila di awal-awal merdeka dahulu, orang membina rumah, kemudian ada rumah berkotak-kotak - ‘flat’. Pakar kita duduk memikirkan untuk menamakan apa ini dalam bahasa Melayu. Akhirnya mereka mendapat ilham dari buah durian. Buah durian ada ulas dan pangsanya. Diambil dari situ dinamakan ‘rumah pangsa’ dan ini diterima baik. Tempat yang ada kampung, ada bandar dalam bahasa Inggeris dipanggil housing estate. Pakar bahasa kita yang bijak menamakan ia ‘taman perumahan’. Saya fikir peranan DBP patut menghala semula ke arah itu.
Datuk melihat DBP kekurangan ahli fikir?
DR. WAN HASHIM: Pemikir sentiasa ada tetapi perjuangan itu yang mesti diteruskan. Ahli politik juga perlu bertanggungjawab, bukan menjaga periuk nasi sahaja.
DBP mengakui mereka menghadapi cabaran besar untuk meletakkan kedudukan bahasa dan sastera Melayu di arus perdana. Komen Datuk?
DR. WAN HASHIM: Saya rasa DBP pernah mencapai kegemilangan ini tetapi ia tidak dapat dipertahankan dan sekarang menurun sedikit. Cuba lihat siapa yang memartabatkan teater kita? Orang lain, pihak swasta, baguslah tetapi di mana DBP? Dulu DBP cukup aktif dalam aktiviti-aktiviti begini. Kita memerlukan khemah untuk pejuang-pejuang ini berteduh agar dapat terus mendaulatkan bahasa dan sastera Melayu.
Bagaimana Datuk melihat peranan DBP kini?
DR. WAN HASHIM: Saya menghargai peranan DBP selama ini dengan pimpinan tokoh-tokoh seperti Syed Nasir, Datuk Hassan Ahmad dan (Datuk) Aziz Deraman. Mereka ialah tokoh dan ada karisma tersendiri. Bila melihat mereka, ternampak lambang mendaulatkan bahasa. Saya mengharapkan DBP akan terus begitu dari segi penerbitan buku yang banyak, penterjemahan juga memainkan peranan penting. Cukup aktif sekali. Cuma akhir-akhir ini (peranannya berbeza) bila kita mabuk dengan bahasa Inggeris. Maksud saya begini, gula itu penting untuk memaniskan minuman kita, tetapi terlebih gula membawa kepada akibat yang buruk - kencing manis dan sebagainya. Itu sahaja. Yang ‘terlebih gula’ itu saja saya hendak tekankan - terlalu banyak perkataan Inggeris dimelayukan. Dan perkataan Inggeris itu sebenarnya ada dalam bahasa kita. Contohnya majlis konsultansi - majlis perundingan - kenapa hendak guna konsultansi? Peminjaman wajib ada, kita membenarkan meminjam istilah yang tiada dalam bahasa Melayu, sains dan teknologi misalnya, kerana itu sesuatu yang alami. Tetapi yang sudah ada itu yang menjadi masalah - kenapa istilah Inggeris hendak kita Melayukan pula?
Adakah pada pandangan Datuk, DBP kini telah lari daripada landasan sebenar mereka?
DR. WAN HASHIM: Dari segi martabatnya, saya rasa agak menurun pada pandangan mata masyarakat - tidak seperti dulu dan kita ingin meningkatkan kembali martabat DBP itu agar berada gagah di tengah-tengah masyarakat dalam perkembangan bahasa. Dan mengawal perkembangan bahasa Melayu supaya tidak menjadi bahasa rojak. Apabila menyentuh soal bahasa rojak, saya teringat kepada Sri Lanka. Saya pernah membuat kajian tentang etnik Melayu negara itu. Mereka mengatakan mereka bertutur dalam bahasa Melayu tetapi kita tidak faham apa yang dituturkan kerana percakapan mereka separuh Melayu, separuh Tamil. Mereka faham sesama mereka sahaja. Jadi ini yang merisaukan kita - bahasa Melayu kita menjadi bahasa campuran Melayu dan Inggeris. Padahal kita boleh mengekalkan keharmonian bahasa kita. Cuba kita menonton siri Cina, sesekali sahaja kita mendengar perkataan Inggeris digunakan. Malah helo pun mereka sebut wei. Malam tadi saya sempat meneliti sebuah siri Sepanyol. Selama satu jam, hanya dua perkataan Inggeris digunakan. Itu pun dalam istilah sains – koma dan saintifik. Kita juga tiada masalah menggunakan bahasa Inggeris untuk bahasa teknologi tetapi yang dipertikaikan ialah perkataan-perkataan Melayu yang sengaja diinggeriskan.
Dalam hal ini, apa masalah DBP sebenarnya?
DR. WAN HASHIM: Saya tidak berapa setuju mengatakan ini masalah DBP sahaja tetapi ia sebenarnya menjadi masalah rakyat.
Mengapa?
DR. WAN HASHIM: Ini kena berbalik semula kepada soalan asal yang saya bangkitkan di dalam Dewan Rakyat. Saya fikir bahagian-bahagian lain di DBP masih menjalankan tugas mereka dengan baik, dari segi pengeluaran bahan-bahan bacaan atau buku, ini semua tiada masalah dengan DBP. Tentang perkara ini, saya berpendapat DBP belum gagal tetapi mungkin perlu ada sedikit kejutan supaya kita berwaspada dengan anasir-anasir yang boleh menghancurkan budaya dan bahasa kita. Kita tidak bermusuhan dengan DBP. Mereka juga cukup membantu penulis-penulis kita.
Apa yang perlu dilakukan sekarang?
DR. WAN HASHIM: Kita kena memperkasakan semula DBP dan sepatutnya pihak yang ragu tentang satu-satu perkataan, wajar merujuk kepada DBP. Dalam soalan tambahan, saya bertanya adakah DBP menulis surat kepada Kementerian Kewangan untuk menegur perkataan ‘bajet’ kerana ia sepatutnya ‘belanjawan’, tetapi tidak dijawab. Saya rasa mereka tidak buat. Sebagai sebuah badan yang bertanggungjawab, DBP kena menegur sesiapa sahaja termasuk orang politik atau kerajaan, kita memberi mereka wibawa, kuasa untuk melakukan perkara ini tetapi mereka tidak melaksanakannya. Za'aba jika dilahirkan semula pada abad ke-21, tidak akan faham apa yang kita cakapkan nanti. Bayangkan bapa bahasa Melayu tidak faham bahasa Melayu kerana telah menyimpang terlalu jauh.
Banyak pihak melihat DBP semakin kehilangan taringnya dalam isu memperkasakan bahasa Melayu ini, Datuk setuju?
DR. WAN HASHIM: Dulu (DBP) tiada taring juga tetapi ketokohan pemimpinnya orang hormat. Sekarang ini saya tidak tahu kenapa orang kurang memberi hormat. Saya tiada jawapannya.
Pada pandangan Datuk di mana kedudukan bahasa kebangsaan kita ketika ini?
DR. WAN HASHIM: Kita mesti berpegang kepada prinsip bahasa Melayu sebagai bahasa utama, bahasa Inggeris dan lain-lainnya sebagai bahasa kedua. Itu yang orang keliru dan kita mesti tegas. Medium penyampaian ilmu mesti dalam bahasa Melayu. Kalau kita mahu menguasai bahasa Inggeris dengan baik, kita mesti menguasai bahasa nasional terlebih dahulu. Hendak meningkatkan mutu bahasa Inggeris bukan dengan mengajar subjek Sains dan Matematik dalam bahasa Inggeris tetapi ada kaedah-kaedah lain seperti kaedah pengajaran itu sendiri, belajar sastera Inggeris dan mungkin subjek yang lebih wajar diajar dalam bahasa Inggeris ialah Sejarah. Hakikatnya, tiada sesiapa pun menolak kepentingan bahasa Inggeris sebagai bahasa kedua tetapi bahasa Melayu kena menjadi bahasa utama. Seperti orang Jepun dan Cina, bahasa mereka sebagai bahasa utama yang selainnya ialah alat untuk menimba ilmu. Ada orang menilai seseorang itu tentang kefasihan bahasa Inggerisnya untuk bekerja. Ini tidak betul.
Berdasarkan senario ini apa yang Datuk fikirkan?
DR. WAN HASHIM: Saya takut ada agenda tersembunyi yang cuba melemah atau mengetepikan bahasa Melayu, identiti Melayu, hendak menjadikan Malaysia sebagai Malaysian - Malaysia. Sehingga bahasa Melayu pun hendak ditukar kepada bahasa Malaysia. Semasa saya membangkitkan soalan ini juga, ada dua ahli Parlimen bukan Melayu yang menegur saya dan berpendapat kita harus meminjam lebih banyak bahasa Inggeris. Padahal mereka tahu sejak zaman Melaka lagi bahasa Melayu telah diiktiraf oleh dunia sebagai lingua franca - bahasa antarabangsa. Bila kita guna bahasa Malaysia, ia menjadi kecil - bahasa sebuah negara. Dan kalau kita mengambil tradisi Inggeris, di mana-mana pun di dunia ini ia akan dikenali sebagai ‘English’.
Apabila melalui Jalan Dewan Bahasa kita tidak akan terlepas pandang bangunan DBP di situ. Apa yang boleh Datuk katakan tentang perkara ini?
DR. WAN HASHIM: Bangunannya hebat, kena ada tokoh-tokoh yang juga hebat.
Mingguan: Apakah reaksi pertama Datuk apabila jawatankuasa istilah DBP dilabelkan menghadapi kemandulan minda?
FIRDAUS: Saya kecewa. Saya kecewa bukan kerana saya tidak boleh menerima teguran atau kritikan. Tetapi kecewa kerana apa yang dikatakan oleh Ahli Parlimen Gerik, Datuk Dr. Wan Hashim Wan Teh itu tidak tepat. Itu yang membuatkan saya rasa sangat terkilan. Saya juga bimbang kesan daripada kecaman beliau terhadap Kamus Dewan sebagai kamus bahasa rojak, ini akan menjejaskan kredibiliti kamus berkenaan. Kita kena faham kamus itu digunakan sebagai rujukan dan penyelidikan olah para pelajar, pendidik, orang profesional dan juga orang kebanyakan. Apabila saya melahirkan kekesalan ini, bukanlah bermakna saya tidak boleh menerima teguran, malah menerima dengan semangat yang terbuka.
Tetapi Datuk, Dr. Wan Hashim membangkitkan isu banyak istilah dari bahasa Inggeris dimelayukan seolah-olah jawatankuasa istilah tidak mahu berfikir panjang?
FIRDAUS: Saya tidak setuju kalau dikatakan jawatankuasa istilah DBP mengambil mudah dalam mencipta istilah khususnya dari bahasa asing. Saya ingin tegaskan bahawa jawatankuasa ini mempunyai kaedah yang sistematik. Kaedah ini telah dirumuskan daripada hasil perbincangan pakar-pakar bahasa dari Malaysia, Indonesia, Brunei dan juga pakar-pakar bahasa Melayu dan orang asing yang membuat pengkhususan dalam bahasa melayu. Ini menunjukkan kaedah itu bukan dicipta secara mudah atau sewenang-wenang. Kaedah itu telah diuji sejak pada 1972, sejak kita memulakan kerjasama kebahasaan dengan Indonesia dan memanfaatkan khidmat daripada pakar bahasa dari merata dunia. Saya hendak beritahu di sini bahawa penciptaan istilah itu ada caranya. Dalam mencipta istilah kita menggunakan dua prinsip iaitu prinsip penterjemahan dan penyerapan. Prinsip penterjemahan maknanya apabila ada istilah dalam bahasa Inggeris yang mengatakan sesuatu konsep itu dan kita tahu konsep itu pernah wujud dalam budaya orang Melayu, kita tidak perlu menterjemah tetapi menyerapkan saja. contoh supermarket, ini terang-terang istilah Inggeris kita panggil pasar raya, highway terang-terang ada konsep dalam bahasa Melayu kita jadikan lebuh raya.
Bagaimana pula dengan prinsip penyerapan?
FIRDAUS: Kita menyerapkan istilah asing itu ke dalam bahasa Melayu dengan mengubah suai sebutan dan ejaan. Seperti radio, ini bahasa asing yang diserapkan terus dalam bahasa Melayu. Kalau hendak diterjemahkan, suatu masa dulu orang menterjemahkan sebagai tetuang udara. Tetapi kita gunakan istilah radio kerana kita anggap lebih praktikal dan lebih meluas pemahamannya. Ini adalah contoh istilah bahasa Inggeris yang diserapkan dalam bahasa Melayu.
Apabila istilah belanjawan bertukar menjadi bajet, ketua inspektor menjadi cif inspektor dan perkataan ini ada dalam Kamus Dewan, tentu ada yang menganggap DBP menerima istilah dari bahasa Inggeris ini. Apa komen Datuk?
FIRDAUS: DBP tidak pernah mengatakan istilah-istilah tadi wajar digunakan dalam situasi-situasi rasmi. Istilah itu bukan dicipta oleh jawatankuasa istilah DBP. Kita kena faham bahawa kamus adalah merakam semua istilah yang terapung atau berada dalam masyarakat. Tetapi DBP menasihatkan istilah mana yang sesuai dalam suasana rasmi dan mana yang tidak sesuai. Dalam Kamus Dewan, ada diberi penerangan bahawa istilah yang berlabelkan bp adalah istilah yang tidak boleh digunakan dalam suasana rasmi. Istilah bajet ada label bp. Semasa istilah bajet diperkenalkan, DBP menasihatkan bahawa istilah ini tidak boleh digunakan dalam suasana rasmi. Dalam kamus, ada sekudus-kudus istilah dan ada selucah-lucah istilah. Tidak betullah kalau semua istilah yang ada dalam kamus dianggap boleh digunakan, apa lagi dalam suasana rasmi.
Tetapi sesetengah orang anggap, apabila ada dalam Kamus Dewan, istilah itu boleh digunakan?
FIRDAUS: Kalau yang menganggap begitu kalangan masyarakat awam yang kurang bermaklumat, saya tidak terlalu kecewa. Tetapi kalau yang berbuat begitu anggota masyarakat yang dianggap sebagai kumpulan bermaklumat, bagi saya itu sangat tidak wajar. Kalau orang awam yang mempunyai prasangka terhadap DBP, saya boleh terima.
Apa yang Datuk ingin katakan kepada Dr. Wan Hashim dalam soal istilah bahasa Inggeris?
FIRDAUS: Saya mengalu-alukan apa juga kecaman dan teguran kepada DBP. Tetapi buatlah teguran yang konstruktif. Jangan membuat teguran yang boleh menjejaskan kepercayaan masyarakat kepada DBP. Bagi saya, apabila beliau mengatakan kemandulan minda, itu bukan saja menyentuh DBP, tanpa disedari beliau juga menuduh ahli akademik yang memberi kerjasama kepada DBP untuk menyediakan kamus ini sebagai mengalami kemandulan minda. Sedangkan masalah yang ditimbulkan kenapa dalam Kamus Dewan ada istilah dari Inggeris. Memanglah seperti yang banyak orang tahu ada istilah bajet dan sebagainya. Tetapi istilah seperti bajet bukan jawatankuasa istilah yang menciptanya, perkataan yang sudah terapung dalam masyarakat. DBP bertanggungjawab mengumpul istilah-istilah ini dan memasukkan dalam kamus. Tetapi serentak dengan itu hanya boleh digunakan dalam suasana dan konteks tertentu saja.
Siapakah yang menganggotai jawatankuasa istilah DBP?
FIRDAUS: DBP mempunyai jawatankuasa istilah yang dianggotai oleh ahli ilmu politik, komunikasi, astronomi, dan sebagainya selain pakar bahasa. DBP hanya menjadi penyelaras dan menyediakan kemudahan kepada jawatankuasa istilah untuk tujuan menghasilkan kamus.
Apa pandangan Datuk apabila sesetengah pihak menganggap DBP semakin tidak berfungsi apabila bahasa Melayu berada dalam kedudukan yang terancam?
FIRDAUS: Fungsi DBP tetap besar. Kalau diteliti antara sumbangan terbesar DBP ialah menyeragamkan ejaan bahasa Melayu untuk digunakan 300 juta pengguna bahasa Melayu di dunia. Saya melihat peranan DBP ialah sebagai ejen diplomasi budaya pada peringkat serantau dan juga peringkat negara. DBP telah mengadakan kerjasama kebudayaan dengan Indonesia, Brunei dan selatan Thailand. Malah kita juga menghantar guru bahasa Melayu ke Sri Lanka, selatan Thailand dan Vietnam. DBP mempertemukan pakar-pakar ilmu dari negara-negara tersebut untuk memikirkan istilah-istilah dalam bahasa Melayu. Saya menganggap DBP berfungsi sebagai organisasi yang mempunyai satu jasad tiga wajah. DBP dalam satu masa bertindak sebagai pejuang, badan kerajaan dan badan ilmu. Tetapi untuk menjalankan fungsi dalam ketiga-tiga wajah tadi, DBP menghadapi tuntutan yang bercanggah antara satu dengan lain.
Tuntutan yang bercanggah daripada pihak mana?
FIRDAUS: DBP tersepit dalam pelbagai kehendak yang bertentangan. Maka fungsi yang diberikan kepada DBP antara lain ialah melayan tuntutan yang bercanggah ini. Pejuang bahasa menuntut satu bentuk amalan kebahasaan yang bercanggah dengan kerajaan. Tuntutan ini datang daripada pelbagai pihak yang mempunyai harapan yang berbeza-beza. Itu yang menjadi kekangan utama DBP yang pada masa yang sama kita menjadi ejen budaya diplomasi. Itulah peranan DBP. Di peringkat serantau tidak ada masalah. Tetapi di peringkat negara lebih susah dan kerana itu saya cuba merapatkan kefahaman dan kerjasama daripada pejuang bahasa dan pakar bahasa yang mempunyai aspirasi dan tanggapan yang berbeza dengan pimpinan politik. Saya rasa adalah merugikan sekiranya pimpinan politik dan pentadbir berada pada satu pihak, sementara pimpinan bahasa dan tokoh bahasa pada satu pihak yang lain. Ia merugikan kalau kedua-dua masih berjalan di jalan yang bertentangan. Kita kena faham politik budaya dan juga dinamika politik dalam kerajaan. Bagaimanapun suatu hari nanti kita mengharapkan berlakunya pertembungan yang produktif. Untuk mewujudkan pertembungan produktif kita memerlukan aspirasi yang berbeza beza.
Bagi Datuk kenapa semua permasalahan ini berlaku kepada DBP?
FIRDAUS: Saya fikir ini disebabkan dinamika yang berlaku dalam masyarakat itu sendiri. Saya mengandaikan DBP badan kerajaan yang mempunyai kedudukan sebagai organisasi satu jasad tiga wajah. Wajah sebagai perjuang, sebagai badan kerajaan dan badan ilmu. DBP berfungsi dalam ketiga-tiga wajah ini. Tentulah dalam melaksanakan tugas ada kalanya bertentangan antara satu dengan lain.
Seharusnya tidak berlaku?
FIRDAUS: Saya juga melihat dalam mana-mana masyarakat pun pertentangan akan berlaku tetapi saya harap pertentangan itu dapat kita amankan dan selaraskan. Saya berpendapat saya harus menggalakan perbezaan pendapat, tetapi jangan sampai perbezaan pendapat itu memberikan kesan-kesan yang merugikan. Inilah yang diusahakan oleh DBP yakni perbezaan pendapat dalam berjalan dengan sihat.
Tadi Datuk mengatakan DBP sebagai ejen diplomasi budaya. Pada Datuk akan berlakukah diplomasi yang diharapkan?
FIRDAUS: Kalau usaha menjadikan DBP sebagai ejen diplomasi budaya ini berjaya, ini akan menyumbang kepada perpaduan dalaman sesama Melayu, antara Melayu dan bukan Melayu serta perpaduan antara negara-negara ASEAN. Kita terus berusaha dan kita tidak mudah patah semangat.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan